W 1981 roku w środowisku muzealników pojawiła się koncepcja stworzenia Związku Muzeów Polskich. Specyfika muzeów na wolnym powietrzu sprawiła, że muzealnicy skansenowscy wystąpili z ideą stworzenia oddzielnego związku o chrakterze branżowym. Pomysł ten był dyskutowany na Ogólnopolskiej Konferencji Skansenowskiej w Sanoku w kwietniu 1981 roku. Zaproponowano wówczas nazwę „Związek Muzeów na Wolnym Powietrzu w Polsce” oraz wybrano zespół, który miał przygotować propozycję statutu, który zostal zatwierdzony już we wrześniu tego samego roku na Międzynarodowej Konferencji Skansenowskiej w Pszczynie. Wówczas wybrano tymczasowy zarząd. Jadnak dalsze prace przerwało wprowadzenie stanu wojennego.
Na początku lat 90. XX wieku powstał Związek Muzeów Polskich, w którym planowano utworzyć sekcje branżowe. Jednak w środowisku muzealników skansenowskich, tak jak poprzednio, przeważyła opinia o koniecznosci utworzenia oddzielnej organizacji. Problem ten dyskutowano głównie w gronie przedstawicieli trzech muzeów: Muzeum Etnograficznego w Toruniu, Muzeum Kaszubskiego Parku Etnograficznego we Wdzydzach Kiszewskich oraz Wielkopolskiego Parku Etnograficznego Oddziału Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy. W 1997 roku na Ogólnopolskiej Konferencji w Kielcach propozycję powołania ogólnopolskiego stowarzyszenia muzeów na wolnym powietrzu przedstawił Jan Święch. Poddano ją pod głosowanie i wybrano trzyosobowy zespół ówczesnych pracowników Muzeum Etnograficznego w Toruniu (Jerzy Adamczewski, Jan Święch i Roman Tubaja), którego zadaniem było opracowanie statutu i prowadzenie dalszych prac organizacyjnych. Przy wydatnej pomocy prawnika z Muzeum Etnograficznego w Toruniu Leszka Błędzkiego zespół opracował statut i skierował go do konsulatacji do wszystkich muzeów na wolnym powietrzu.
W dniuj 6 marca 1998 roku w Muzeum Etnograficznym w Toruniu odbyło się spotkanie przedstawicieli muzeów na wolnym powietrzu – dyrektorów lub upoważnionych przez nich pracowników. Po obszernej dyskusji i wniesionych poprawkach został zatwierdzony statut i nazwa organizacji „Stowarzyszenie Muzeów na Wolnym Powietrzu w Polsce” z siedzibą w Toruniu. Wybrany wcześniej komitet został upoważniony do rejestracji stowarzyszenia, co nastąpiło 7 kwietnia 1998 roku w Sądzie Rejonowym w Toruniu. Już 15 maja tegoż roku w Wielkopolskim Parku Etnograficznym w Dziekanowicach odbyło się spotkanie przedstawicieli muzeów na wolnym powietrzu, na którym wybrano władze stowarzyszenia. Prezesem został Jan Święch. Ponadto w skład tego historycznego, bo pierwszego, Zarządu weszli:
Wiceprezes – Teresa Lasowa
Wiceprezes – Antoni Pelczyk
Sekretarz – Jerzy Adamczewski
Skarbnik – Roman Tubaja
Członek – Maria Brylak – Załuska
Członek – Andrzej Szura
Natomiast do Komisji Rewizyjnej wybrano: Jerzego Czajkowskiego, Marka Krężałka i Tadeusza Sadkowskiego.
Z chwilą powołania Zarządu Stowarzyszenie rozpoczęło działalność statutową, która trwa do dziś. Polega ona na koordynowaniu współpracy muzeów na wolnym powietrzu, udzielaniu pomocy merytorycznej czy też organizacyjnej (np. w sprawach kadrowych) oraz współorganizowaniu konferencji ogólnopolskich. Stowarzyszenie konsultuje też projekty legislacyjne. Od 1999 roku wydaje periodyk „Biuletyn Stowarzyszenia Muzeów na Wolnym Powietrzu w Polsce”, w którym drukowane są zazwyczaj materiały z konferencji skansenowskich oraz bieżące wydarzenia z działalności Stowarzyszenia. Do 2023 roku ukazało się 16 numerów biuletynu.
Zdjęcia ze spotkania założycielskiego w dniu 6 marca 1988 roku. Archiwum Muzeum Etnograficzne im. Marii Znamierowskiej-Prüfferowej w Toruniu”